تحلیل دگرشکلی در راستای روندهای اصلی شمال- شمال خاور دشت لوت

منطقه مورد مطالعه در شمال شمال خاور دشت لوت قرار دارد که ساختارهای اصلی آن روند شمالی – جنوبی و شمال باختری – جنوب خاوری دارند. حرکت راستگرد شمالی – جنوبی بین ایران مرکزی و افغانستان باعث فعالیت پهنه های گسلی شمالی - جنوبی و شمال باختری – جنوب خاوری در بخش خاوری ایران گردیده است. تاثیر متقابل گسلها (fault interaction) باعث ایجاد مناطق فشاری (restraining zones) در راستای پهنه های گسلی و رخنمون آمیزه افیولیتی در بین واحدهای ترشیر گردیده است. مطالعه هندسی و جنبشی ساختارها، کوتاه شدگی در چینها، تغییرات جابجایی و نسبت کرنش در راستای پهنه های گسلی و استفاده از مدل سازی آزمایشگاهی ، راهکار مناسبی برای شناخت نحوه شکل گیری و تکوین ساختاری مناطق کرنش یافته در پهنه های گسلی در شمال شمال خاور دشت لوت (بخش شمالی پهنه ساختاری سیستان) فراهم آورده است. مطالعات ساختاری در منطقه مورد مطالعه در دو بخش انجام گردید : الف) فعالیت پهنه های گسلی شمالی - جنوبی (شامل مناطق: گزیک ، مزاربی بی مریم ، خاور سهل آباد) با سازوکار امتدادلغز راستگرد ، باعث ایجاد مناطق کرنش یافته عدسی شکل از نوع wall damage zone و tip damage zone گردیده اند. هندسه نردبانی (en echelon) این گسلها ، مناطق کرنش یافته از نوع link damage zone را در محل همپوشانی آنها ایجاد کرده است(مانند کسراب و ترشاب) که واحدهای آمیزه افیولیتی در محل همین مناطق کرنش یافته رخنمون یافته اند. ب) سازوکار پهنه های گسلی شمال باختری – جنوب خاوری (مانند جنوب خاور بیرجند و جنوب خاور قاین) بصورت فشاری – برشی راستگرد است و رخنمون واحدهای آمیزه افیولیتی در راستای آنها پیوسته و گسترده است. ارتباط پهنه های گسلی شمالی – جنوبی در بخش خاوری و باختری دشت سربیشه(مانند: شوشک- چشمه زنگی و کوچ- فال ) و پهنه های گسلی شمال باختری – جنوب خاوری در بین آنها (مانند: نوزاد ، همت آباد و شورک) مشابهتی بین این منطقه با لوت را نشان می دهد. در پهنه های گسلی شمالی – جنوبی که سازوکار امتدادلغز راستگرد دارند ، مناطق کرنش یافته با رخنمون های لوزی شکل آمیزه افیولیتی قابل شناسایی هستند اما در پهنه های گسلی شمال باختری – جنوب خاوری که سازوکار فشاری – برشی دارند ، رخنمونهای پیوسته ای از واحدهای قدیمی (افیولیتی) دیده می شود. تغییرات کرنش چینها (در ماسه سنگ پالئوسن – ائوسن) نشان داد که در روند شمال باختری – جنوب خاوری فشردگی و کرنش بیشتری نسبت به روند شمالی – جنوبی اعمال شده است. میزان کوتاه شدگی واحدهای رسوبی چین خورده ترشیر در خاور سهل آباد (چینهای حسین آباد ، پرنگ ، چاخو ، شورک ، مرغزار ، زهاب) از شمال به جنوب افزایش یافته است. از آنجا که میزان جابجایی در بخش مرکزی گسلها افزایش می یابد (مانندگسل شوشک- چشمه زنگی) ، کوتاه شدگی در چینها در این منطقه وابسته به حرکت گسلهاست. وجود دگرشیبی بین واحدهای ترشیر و کرتاسه ، رخنمون آمیزه افیولیتی در مکانهای تحت تاثیر فشردگی ، موقعیت شمال خاوری – جنوب باختری محور اصلی فشردگی در راستای هر دو روند اصلی شمال شمال خاور دشت لوت و رشد مناطق کرنش یافته در محل تلاقی دو روند اصلی(پایانه شمالی گسل نه خاوری) نشانگر این است که فعالیت دو روند مذکور بطور همزمان انجام گردیده است. نتایج حاصل از مدل سازی حاکی از این است که اعمال تنش شمال خاوری – جنوب باختری (براساس تحلیل هندسی و جنبشی گسلها ، چینها خطواره ها و برگواره ها) باعث فعالیت همزمان دو روند ساختاری شمالی – جنوبی (با برش بیشتر) و شمال باختری – جنوب خاوری(با فشردگی بیشتر) گردیده است. رابطه بین گسلهای فعال کنونی در بخش شمالی پهنه گسلی نهبندان (براساس شواهد ساختاری ، مورفوتکتونیکی و لرزه زمین ساختی) حاکی از فعالیت این پهنه های گسلی در محل ساختارهای از قبل موجود است. برش روند شمال باختری – جنوب خاوری توسط روند شمالی – جنوبی تحت اثر تنش فشاری شمال خاوری – جنوب باختری در یک سیستم همگرایی مایل ، باعث ظهور خمیدگی های ساختاری در خاور ایران در پهنه ساختاری سیستان گردیده است.